کاپیتولاسیون و اعتراض امام(ره)

کاپیتولاسیون و اعتراض امام خمینی(ره)
نویسنده:سجاد جعفری

عضو شورای سردبیری نشریه فرهنگ سربازی
منعکس شده در:
پایگاه خبری و تحیلی گیل نگاه
 پایگاه خبری و تحلیلی شعاع مشرق


کاپیتولاسیون واژه ای لاتین و فرانسوی است که در لغت نامه دهخدا به این صورت تعریف می شود: حقی که به اتباع خارجیان در مملکتی دهند مبنی بر اینکه در محاکم خود آن مملکت محاکمه نشوند، بلکه در محاکم مربوط به دولت خود محاکمه گردند.

جالب اینجاست که این موضوع حقوقی از گذشته های دور و زمانی که تجارت از غرب به شرق و سایر نقاط شروع و بعد ها افزایش یافت به وجود آمده است. در کشور ما برای اولین بار در زمان پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی و در زمانی که ایران درگیر جنگ با افغان ها بود معاهده ایی با این موضع با کنسول فرانسه در شیراز بسته شد که البته به دلیل انقلاب های داخلی فرانسه و خروج آن از ایران برای مدت طولانی، هیچ گاه به اجرا در نیامد.
اما با گذشت زمان و تشکیل حکومت قاجار در عصر پادشاهی فتحعلی شاه و بسته شدن قرداد ترکمانچای یا قردار ۱۸۲۸ به علت شکست ایران در جنگ با کشور روسیه این معاهده (کاپیتولاسیون) در یکی از مفاد عهد نامه به دلیل اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به ایران و بالعکس رسمیت یافت که در فصلهای ۷ و ۸ عهدنامه ذکر شده و به صورت کامل وآشکارامده است. در اینجا ذکر این نکته الزامیست که بعد ها در سال ۱۲۹۷ و در دولت صمصام السلطنه به موجب عهدنامه مودت بین ایران و روسیه کلیه امتیازات از جمله کاپیتولاسیون که از ایران گرفته شده بود لغو گردید.
با ورق زدن صفحات تاریخ مشاهده می کنیم که این امتیاز مجددا درزمان پهلوی احیا و بازهم به تبع آن موجب اعتراضات مردم، علما و روحانیون به ویژه امام خمینی(ره) گردید. جرقه این لایحه با درگیر شدن کشور آمریکا در جنگ جهانی دوم و حضور نیروهای نظامی این کشور در آسیا شروع شد. از آنطرف هم مستشاران آمریکایی که در استخدام دولت ایران قرار گرفته بودند یک قرداد دفاعی دو جانبه امضا کردند که پس از گذشت ماه ها دولت آمریکا تصمیم گرفت که در مورد مسائل حقوقی نیروهای خود مذاکراتی را بدون سر و صدا و با موافقت شخص شاه، با مقامات ایرانی شروع کند. از طرفی هم شاه ناتوان از اجرای اصلاحات عرضی در کشور بود در این حال همه شرایط برای نخست وزیری علی امینی که جان اف کندی وی را نزدیک ترین فرد به مواضع خود می دانست به عنوان نخست وزیر انتخاب کند. دولت آمریکا پس از دو ماه که از تصویب اصلاحات ارضی گذشته بود طرح درخواست اعطای کاپیتولاسیون یا مصونیت مستشاران نظامی خود را مطرح کرد. آنان باور داشتند چون دکتر علی امینی با فشار مستقیم آمریکای ها روی کارآمده است لذا به سرعت با درخواست آنها موافقت خواهد کرد. ولی این سیاستمدار کهنه کارهمواره در مقابل درخواست آمریکا طفره رفت. بعد از دکتر امینی در سال ۱۳۴۱ اسدالله علم به عنوان نخست وزیر دولتی تشکیل داد. او در ۲۵دی ۱۳۴۲قانون اجازه استفاده مستشاران امریکایی در ایران از مصونیت‌ها و معافیت‌های قرارداد وین که در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۴۰ به امضا رسیده و مختص کارمندان اداری و فنی نوشته شده بود را به مجلس سنا برد. اما در این میان اسدالله علم از پست خود کناره گیری کرد و در نتیجه اوهم نتوانست این طرح را به اجرا در آورد بعد ازدولت علم، حسنعلی منصور در سال ۱۳۴۲ روی کارآمد. در ۳ مرداد۱۳۴۳ مجلس سنا این قانون یعنی اجازه استفاده مستشاران امریکایی از قرارداد وین درباره روابط سیاسیرا تصویب کرد. در مجلس شورا درباره این قانون بحث‌های زیادی صورت گرفت اما در نهایت در ۲۱/۷/۱۳۴۳ از ۱۳۶ نماینده با ۷۴ بلی و ۶۱خیر به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
به موجب این قانون که از قرداد وین درباره روابط سیاسی بهره می گیرد مشتمل بر ۵۳ ماده و دو پروتکل است که گاها خفت بار تر از قرداد ترکمنچای می باشد. در اینجا لازم می بینم دو ماده و یک بنداز آن که به تعبیر حضرت امام(ره) سند بردگی ایران است را به دیدگاهتان برسانم.
بر طبق ماده ۲۹ قرارداد وین ـ شخص مامور سیاسی مصون است و نمی توان او را به هیچ عنوان مورد توقیف یا بازداشت قرار داد. کشور پذیرنده با وی رفتار محترمانه ای که در شأن اوست خواهد داشت و اقدامات لازم را برای ممانعت از وارد آمدن لطمه به شخص و آزادی و حیثیت او اتخاذ خواهد کرد.
بند ۱ ماده ۳۱ قرارداد وین ـ مامورسیاسی در کشور پذیرنده از مصونیت تعقیب جزائی برخوردار است و از مصونیت دعاوی مدنی و اداری نیز بهره مند خواهد بود. و در بند۲ مأمور سیاسی مجبور به ادای شهادت نیست.
تصویب این لایحه در مجلس که سپردن حق رسیدگی قضایی جرایم اتباع خارجی به نمایندۀ حقوقی دولت خارجی را موجب می شد، واکنش های امام خمینی(ره) را در پی داشت تا اینکه در چهارم آبان ۱۳۴۳ در جمع هزاران نفر نطقی تاریخی که با آیه مبارک انا لله و انا الیه راجعون شروع شد را ایراد کردند که به بخشی از آن می پردازیم:
ای مردم، عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی رابه مجلس بردند که در آن ما را ملحق کردند به پیمان وینکه تمام مستشاران نظامی آمریکا با خانواده‌هایشان، با کارمندهای فنی‌شان با کارمندان اداری‌شان، با خدمه‌شان… از هر جنایتی که در ایران بکنند، مصون هستند. ملت ایران را از سگ‌های آمریکا پست‌تر کردند. چنانچه کسی سگ آمریکایی را زیر بگیرد از او مؤاخذه می‌کنند اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد مؤاخذه می‌کنند. چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، بزرگ‌ترین مقام را زیر بگیرد، هیچ‌کس حق تعرض ندارد. آقا من اعلام خطر می‌کنم، ای ارتش ایران من اعلام خطر می‌کنم و ….

امام(ره) در ادامه گفتند:
آمریکا ازانگلیس بدتر، انگلیس از آمریکا بدتر، شوروی از همه بدتر، همه از هم بدتر، همه از هم پلیدتر. اما امروز سر و کار ما با این خبیث هاست.
هرچند به موجب این سخنرانی در ۱۳ آبان امام(ره) دستگیر و سپس به ترکیه تبعید شدند. البته حرکتی که امام شروع کننده آن بود بذری شد که در سال ۱۳۵۷ به شکوفایی رسید و با تشکیل شورای انقلاب این قرداد ننگین برای همیشه در کشور ما از صحنه تاریخ حذف شد.

منابع:
۱٫علی اکبر دهخدا، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ ش، ص ۳۶ .
۲٫ مسعود اسداللهی، احیای کاپیتولاسیون و پیامدهای آن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، ۱۳۷۳ش . ص ۳۰ .
۳٫ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج ۲، انتشارات اسلامی، ص ۷۵
۴٫حمید روحانی (زیارتی)، نهضت امام خمینی، تهران واحد فرهنگی بنیاد شهید، ۱۳۶۴ش. ص ۷۰۸
• ۵٫پزشک زاد، ایرج: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۲۰۰۸ میلادی، ص. ۱۵۵-۱۵۷
۶٫کوثر؛ شرح وقایع انقلاب اسلامی؛ ج ۱؛ صص ۱۶۹-۱۷۸

 

مدیریت اسلامی جهادی و غیر جهادی

به یادداشت:سجاد جعفری

دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت استراتژیک منابع انسانی

منعکش شده در پایگاه خبری و تحلیلی شعاع مشرق

در ابتدا باید با واژه ای آشنا شویم که به آن جهاد می گویندواژه جهاد، کلمه ای عربی از ریشه جهدبه معنای مشقتو نهایت تلاش است. اما از منظر دینی به هر تلاشی، جهاد اطلاق نمی شود؛ به عبارتی واضح تر جهاد یعنی بذل  از جان، مال و توان خویش در راه اعتلای کلمه اسلام بنابراین جهاد، معنایی وسیع تر از قتال و مبارزه مسلحانه دارد. حال که تقریبا با این واژه آشنایی پیدا کردیم هم اکنون وقت آن رسیده که کلمه جهاد را در مدیریت تعریف کرده تا بتوانیم تمایز بین مدیریت جهادی و غیر آن را تشخیص دهیم.

مدیریت جهادی تلاش مستمر در به کارگیری نهایت توان و کنترل فعالیت های افراد، مبتنی بر مبارزه در تمامی عرصه های  مختلف اعم از: علمی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی  و غیره با نیت الهی، جهت نیل به اهداف جامعه و رفع موانع موجوداست. که به توضیح حضرت علی (ع)  که می فرمایند: «اَلشَّرَفُ بِالهِمَمِ العالیهِ لا بِالرِّمَمِ البالیهِ؛ شرافت به همت های بلند است، نه به تفاخر به گذشتگانو استخوان های پوسیده آنان.» یا به تفسیری هر فرد یا جامعه ای به اندازه تلاشی که از خود نشان می دهد به قله های رفیع شرافت و موفقیت، خواهند رسید.

در این نظام مدیریتی، احکام دین مبین اسلام و شریعت الهی و ائمه اطهار به عنوان راهبردی  در نظر گرفته شده و هدف این نظام مدیریتی، پیاده سازی ارزش ها در جامعه به منظور تبدیل آن ها به کیفیت زندگی می باشد که به تعبیر مقام معظم رهبری، اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ فشارهای خباثت آمیزِ قدرتهای جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد.

از منظری دیگرشاخصه‌هایی که در آیات و روایات به طور مستقیم برای روحیه جهادی گفته شده عبارت است از: ایمان و اخلاص، اتحاد و وحدت، احسان و ایثار، دوری از اسراف، عدم سستی در کار، نظم و توکل و پرهیز ازغرور. البته شاخص‌های دیگری  را هم می‌توان ذکر کرد ولی به اهم آن‌ها در این مطلب اشاره شد که موجب گردید تا اینجا به طور کلی با مفهوم مدیریت جهادی آشنا شویم.

اما در حوزه های اجرایی مدیریت گاه به دلیل عدم دقت و تمرکز امانتی که باید نسبت به بیت المال وجود داشته باشد، مسایلی رخ می دهد که به هدر رفتن اموال عمومی و اتلاف وقت و اسراف می انجامد. ضمن آنکه با  مدیریت ضعیف و نادرست بسیاری از استعدادها و توانایی های بالقوه از بین رفته و به سرمایه های عمومی لطمه می زند. که این مهم می تواند سرآغاز مدیریت با تضاد جهادی باشد که آن را مدیریت غیر جهادی هم می توان برشمرد.
امام هشتم (ع) در حدیثى زیبا به این واقعیت تلخ اشاره کرده و می فرمایند: انّ الله یبغض القیل و القال و اضاعه المال و کثره السّؤال؛ همانا خداوند قیل و قال (گفتار بى فایده و شعار دادن) و تباه سازى اموال و زیاد درخواست کردن را دشمن مى دارد. امام رضا(ع) مدیر را همچون چوپانى می داند و در بیانی دیگر ضمن تشبیه مدیران نالایق و خیانتکار به گرگ های درنده می فرمایدچنین مدیریتی براى دیانت و اعتقادات مسلمانان زیان بارتر از آن است که دو گرگ گرسنه در میان گله گوسفندى بیفتند که چوپان نداشته باشد.

در مدیریت غیرجهادی اصالت ریاست وجود دارد و مردم مهجورهستند یعنی مصرف‌کننده و تماشاچی توسعه هستند. یعنی باید بنشینند تا دولت توسعه را به آن‌ها تقدیم کند. در صورتی که حضرت امام فرمودند: ما برای آبادانی کشور دست‌مان را به سوی ملت دراز می‌کنیم.

مدیریت غیرجهادی مدیریت افتتاحی است  که به طور آشکار مدیران دنبال پروژه‌هایی هستند که در همان دوره ریاست‌شان بشود افتتاحش کرد و به بعد آن کاری نخواهند داشت. در مدیریت غیرجهادی، پورسانت حاکم است. یعنی مدیر باید پورسانت و حقوق خوب دریافت کند، یعنی نجومی بگیرد تا در رفاه باشد و بتواند برای نظام کار کند در این نوع مدیریت  اصالت دستور است یعنی آقای رئیس گفته اند همین باید انجام بشود. ولی در مدیریت جهادی اصالت مشورت است و انگیزه برای کار، خدایی است.

بسیاری ممکن است به این مهم فکر کنند که مدیریت جهادی، یک شعار یا حداکثر یک توصیه اخلاقی است و در ذهن پرورش یافته است، اما غافل از آن‌که از اولین ثمرات انقلاب اسلامی که در همان روزهای اول بعد از پیروزی انقلاب شکل گرفت، حرکتی بی‌نظیر به عنوان مثالی واقعی و پدیده انقلابی به  نام جهادسازندگی بود که مدیریت جهادی را به تعداد مصادیق فراوان، در کل کشور و در تمامی شرایط مختلف از جنگ و بعداز آن گرفته تا آبادانی در همه شهرها و دور افتاده ترین روستا ها که به بهترین صورت ممکن به عرصه ظهور رسانید. و به عنوان کلام آخر این یادداشت، اگر مدیریت جهادی بود، اقتصاد هم پیشرفت میکند، فرهنگ هم پیشرفت میکند؛ و ملّتی که اقتصاد پیشرفته داشته باشد و فرهنگ پیشرفته داشته باشد، در اوج قرار میگیرد و تحقیر نمیشود.مقام معظم رهبری.۱۰/۲/۹۳