مدیریت اسلامی جهادی و غیر جهادی

به یادداشت:سجاد جعفری

دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت استراتژیک منابع انسانی

منعکش شده در پایگاه خبری و تحلیلی شعاع مشرق

در ابتدا باید با واژه ای آشنا شویم که به آن جهاد می گویندواژه جهاد، کلمه ای عربی از ریشه جهدبه معنای مشقتو نهایت تلاش است. اما از منظر دینی به هر تلاشی، جهاد اطلاق نمی شود؛ به عبارتی واضح تر جهاد یعنی بذل  از جان، مال و توان خویش در راه اعتلای کلمه اسلام بنابراین جهاد، معنایی وسیع تر از قتال و مبارزه مسلحانه دارد. حال که تقریبا با این واژه آشنایی پیدا کردیم هم اکنون وقت آن رسیده که کلمه جهاد را در مدیریت تعریف کرده تا بتوانیم تمایز بین مدیریت جهادی و غیر آن را تشخیص دهیم.

مدیریت جهادی تلاش مستمر در به کارگیری نهایت توان و کنترل فعالیت های افراد، مبتنی بر مبارزه در تمامی عرصه های  مختلف اعم از: علمی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی  و غیره با نیت الهی، جهت نیل به اهداف جامعه و رفع موانع موجوداست. که به توضیح حضرت علی (ع)  که می فرمایند: «اَلشَّرَفُ بِالهِمَمِ العالیهِ لا بِالرِّمَمِ البالیهِ؛ شرافت به همت های بلند است، نه به تفاخر به گذشتگانو استخوان های پوسیده آنان.» یا به تفسیری هر فرد یا جامعه ای به اندازه تلاشی که از خود نشان می دهد به قله های رفیع شرافت و موفقیت، خواهند رسید.

در این نظام مدیریتی، احکام دین مبین اسلام و شریعت الهی و ائمه اطهار به عنوان راهبردی  در نظر گرفته شده و هدف این نظام مدیریتی، پیاده سازی ارزش ها در جامعه به منظور تبدیل آن ها به کیفیت زندگی می باشد که به تعبیر مقام معظم رهبری، اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ فشارهای خباثت آمیزِ قدرتهای جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد.

از منظری دیگرشاخصه‌هایی که در آیات و روایات به طور مستقیم برای روحیه جهادی گفته شده عبارت است از: ایمان و اخلاص، اتحاد و وحدت، احسان و ایثار، دوری از اسراف، عدم سستی در کار، نظم و توکل و پرهیز ازغرور. البته شاخص‌های دیگری  را هم می‌توان ذکر کرد ولی به اهم آن‌ها در این مطلب اشاره شد که موجب گردید تا اینجا به طور کلی با مفهوم مدیریت جهادی آشنا شویم.

اما در حوزه های اجرایی مدیریت گاه به دلیل عدم دقت و تمرکز امانتی که باید نسبت به بیت المال وجود داشته باشد، مسایلی رخ می دهد که به هدر رفتن اموال عمومی و اتلاف وقت و اسراف می انجامد. ضمن آنکه با  مدیریت ضعیف و نادرست بسیاری از استعدادها و توانایی های بالقوه از بین رفته و به سرمایه های عمومی لطمه می زند. که این مهم می تواند سرآغاز مدیریت با تضاد جهادی باشد که آن را مدیریت غیر جهادی هم می توان برشمرد.
امام هشتم (ع) در حدیثى زیبا به این واقعیت تلخ اشاره کرده و می فرمایند: انّ الله یبغض القیل و القال و اضاعه المال و کثره السّؤال؛ همانا خداوند قیل و قال (گفتار بى فایده و شعار دادن) و تباه سازى اموال و زیاد درخواست کردن را دشمن مى دارد. امام رضا(ع) مدیر را همچون چوپانى می داند و در بیانی دیگر ضمن تشبیه مدیران نالایق و خیانتکار به گرگ های درنده می فرمایدچنین مدیریتی براى دیانت و اعتقادات مسلمانان زیان بارتر از آن است که دو گرگ گرسنه در میان گله گوسفندى بیفتند که چوپان نداشته باشد.

در مدیریت غیرجهادی اصالت ریاست وجود دارد و مردم مهجورهستند یعنی مصرف‌کننده و تماشاچی توسعه هستند. یعنی باید بنشینند تا دولت توسعه را به آن‌ها تقدیم کند. در صورتی که حضرت امام فرمودند: ما برای آبادانی کشور دست‌مان را به سوی ملت دراز می‌کنیم.

مدیریت غیرجهادی مدیریت افتتاحی است  که به طور آشکار مدیران دنبال پروژه‌هایی هستند که در همان دوره ریاست‌شان بشود افتتاحش کرد و به بعد آن کاری نخواهند داشت. در مدیریت غیرجهادی، پورسانت حاکم است. یعنی مدیر باید پورسانت و حقوق خوب دریافت کند، یعنی نجومی بگیرد تا در رفاه باشد و بتواند برای نظام کار کند در این نوع مدیریت  اصالت دستور است یعنی آقای رئیس گفته اند همین باید انجام بشود. ولی در مدیریت جهادی اصالت مشورت است و انگیزه برای کار، خدایی است.

بسیاری ممکن است به این مهم فکر کنند که مدیریت جهادی، یک شعار یا حداکثر یک توصیه اخلاقی است و در ذهن پرورش یافته است، اما غافل از آن‌که از اولین ثمرات انقلاب اسلامی که در همان روزهای اول بعد از پیروزی انقلاب شکل گرفت، حرکتی بی‌نظیر به عنوان مثالی واقعی و پدیده انقلابی به  نام جهادسازندگی بود که مدیریت جهادی را به تعداد مصادیق فراوان، در کل کشور و در تمامی شرایط مختلف از جنگ و بعداز آن گرفته تا آبادانی در همه شهرها و دور افتاده ترین روستا ها که به بهترین صورت ممکن به عرصه ظهور رسانید. و به عنوان کلام آخر این یادداشت، اگر مدیریت جهادی بود، اقتصاد هم پیشرفت میکند، فرهنگ هم پیشرفت میکند؛ و ملّتی که اقتصاد پیشرفته داشته باشد و فرهنگ پیشرفته داشته باشد، در اوج قرار میگیرد و تحقیر نمیشود.مقام معظم رهبری.۱۰/۲/۹۳